Grądy - "pustkowie w borach hartowieckich"

Pewnie się zastanawiacie skąd wziąłem taką beznadziejną nazwę dla naszych ślicznych Grądów. Więc zaraz się wytłumaczę. Termin ten znalazłem w "Słowniku geograficznym Państwa Polskiego i ziem historycznie z Polską związanych; Pomorze Polskie. Pomorze Zachodnie. Prusy Wschodnie T.1 Z.14" z 1936 roku. Z tego też źródła przytoczę kilka bardzo ciekawych informacji historycznych o naszej wsi. Myślę, że można dać im wiarę, ponieważ stoją za nimi znakomite autorytety historyczne II Rzeczypospolitej. A wykaz tych nazwisk może naprawdę oszołomić. Adres do źródła czyli kopii cyfrowej słownika jest TUTAJ.

Ale do rzeczy.

Grądy, wieś i gromada w powiecie działdowskim, gminie i parafii katolickiej Kiełpiny. Utworzona w XV wieku. Pierwsza zapisana nazwa wsi to: Grondisch, później używana z niemieckiego: Grondy. Położona na wysokości 155 m npm.; odległa od miasta powiatowego ok. 30 km na płn.-zach. Urząd gminy i poczta w Kiełpinach k. Lidzbarka 3,5 km. Stacja kolejowa w Rybnie 8 km. 

Wieś zbudowana w kształcie ulicówki leży na wzniesieniu morenowym między jez. Grądy z torfowiskami, rozciągającymi się na brzegach jez. Gronówko. Liczba ludności w 1936 roku to 180 osób. Wieś liczyła 23 budynki mieszkalne, zajmowała obszar 187 ha, w tym gruntów ornych 118 ha, sadów i ogrodów 2 ha, łąk 26 ha, pastwisk 26 ha, pozostałych 21 ha. Charakterystyka gruntów - podmokłe "zimne"  IV - VII klasy. Gospodarstw rolnych 24, w tym gospodarstw o obszarze 0,5-1 ha jedno, 1-2 ha jedno, 2-3 ha dziewięć, 3-4 ha jedno, 4-5 ha trzy, 5-10 ha cztery, 10-20 ha dwa, 20-50 ha trzy. Gospodarstwa były samodzielne, system polowo-pastewny z płodozmianem. We wsi było 3 rzemieślników, wydobywano również torf.

Grądy należały do dóbr stołowych biskupów chełmińskich; inwentarze biskupie z XVIII wieku nazywają Grądy "pustkowiem w borach hartowieckich", stąd ta nazwa w tytule wpisu!

A jeśli rozchodzi się o dawniejsze dzieje, to w 1759 roku w Grądach było tylko 7 gospodarstw rolnych, w tym gospodarstwa leśnego, sołtysa i karczmarza. Zobowiązani oni byli, z wyjątkiem leśnego, do pańszczyzny na folwarku hartowieckim oraz do zbioru siana na łąkach pańskich, leżących przy wsi Grądy. W 1789 roku miały status wsi królewskiej i posiadały 9 dymów! W 1885 roku, były gminną wsią o obszarze 186 ha i liczyły 161 mieszkańców, w tym 158 katolików i 3 ewangelików. W 1910 roku liczyły 21 budynków mieszkalnych, 32 gospodarstwa i 147 mieszkańców. W 1921 roku po ponownym wcieleniu do Polski, Grądy miały 24 budynki mieszkalne, liczyły 173 mieszkańców w tym 88 mężczyzn i 85 kobiet, 172 katolików i jeden innowierca, ale wszyscy byli obywatelami polskimi. 

A jak jest dzisiaj? 

Nawet nie wiemy dokładnie ilu liczą mieszkańców. Słyszałem w Urządzie Gminy, że około stu!

Ale na koniec mam prawdziwy rarytas! Mapa okolic Grądów z 1893 roku.

I co na niej widać? Albo raczej czego nie widać? Ta wieś nie miała kontaktu ze światem. Nie było przejazdu do Kiełpin, chociaż tam była i parafia i Urząd Gminy. Nie było drogi na Rybno, a nawet do Kostkowa. A trakt na Kostkowo był ... okresowy i wiódł poprzez mokradła i torfowiska. Widoczne są zabudowania gospodarcze (te na płn.-wsch. wsi), których dzisiaj już nie ma. No i widoczna jest w samym centrum grafiki, wydzielona okolica, na mapie oznaczona jako biały prostokącik, a dzisiaj jest tam mały las, przy drodze do Zeni, na której na początku XIX wieku pochowano ofiary panoszącej się wówczas epidemii cholery. Grądy utraciły wówczas sporo mieszkańców. A jest to informacja jaką uzyskałem od Pana Miązkowskiego, jednego z najstarszych mieszkańców wsi, którego przodkowie sprowadzili się tutaj, jak sam mówił, w 1902 roku. 

Na zakończenie jeszcze jedna mapa okolic Grądów, z 1911 roku. A na niej już jest przejazd do Kostkowa, nowe gospodarstwa, w tym gospodarstwo rodzinne Pana Miązkowskiego.

Może kiedyś uda się zamieścić wspomnienia żyjących mieszkańców naszej wsi. Musimy je ochronić przecież przez zapomnieniem.