Córki Atlasa

"Zebrane w gromadkę siedmiu gwiazd, trzymają się razem Plejady, córki Atlasa. Wszystkie były żonami bogów, wszystkie urodziły sławnych synów, a po chwalebnym życiu przeszły na sklepienie niebieskie, gdzie swoim zjawieniem u Greków zapowiadają wiosnę i czas żeglugi". Tak kiedyś napisał o tym gwiazdozbiorze w swojej książce pod tytułem "Mitologia" Jan Parandowski. 

Z opowieści moich znajomych kolegów żeglarzy zapamiętałem też, że już od czasów prawie prehistorycznych znane było pojęcie, że wschód Plejad rozpoczynał okres żeglugi (1-15 maja), a zachód (w listopadzie) - okres burz. I coś w tym chyba jest. Bo nikt przy zdrowych zmysłach, nie będzie przecież żeglował po morzu, po za tym okresem.

Wspominam dzisiaj o Plejadach, albowiem na nocnym grądeckim niebie, lśnią one szczególnie pięknie i nic, tylko je podziwiać! Plejady są najbardziej znaną i najczęściej oglądaną gromadą otwartą gwiazd na niebie. Plejady swoją popularność zawdzięczają głównie temu, że można je swobodnie podziwiać nawet nieuzbrojonym w lunetę okiem. Gromada ta znajduje się w gwiazdozbiorze Byka i jest odległa od Ziemi o około 400 lat świetlnych. Oznacza to, że Plejady widzimy takimi jakimi były 400 lat temu. Tyle czasu upłynęło, od kiedy aktualnie widziane światło opuściło tę gromadę. 

Jednak najlepszy efekt wizualny osiągniemy używając zwykłej lornetki. Plejady mają charakterystyczny kształt, który przypomina znacznie pomniejszoną, wszystkim znaną Wielką Niedźwiedzicę. Zawierają one kilkaset gwiazd, spośród których 9 najjaśniejszych ma indywidualne nazwy. Są to: Taygeta, Maja, Asterope, Merope, Plejone, Alkione, Atlas, Celaeno i Elektra. 

Nazwa tej gromady nawiązuje do greckiego mitu o Plejadach, choć wiele innych prastarych kultur na całym świecie również poświęcało im szczególną uwagę. Ja skoncentruję się na micie, z którego wynikła znana nam nazwa.

Plejady uchodziły za córki tytana Atlasa i greckiej nimfy morskiej, albo inaczej Okeanidy - Plejone. To te dwie skrajne gwiazdy na końcu "dyszla z wozu Plejad" 

Wszystkie siedem panien zostało przeniesionych na firmament niebieski w postaci gwiazd lśniących na prawo od swoich rodziców. Kiedy ich siostry Hiady umarły z żalu po śmierci ich brata Hiasa, którego podczas łowów rozszarpała lwica, Plejady popełniły wówczas samobójstwo! I wtedy to władca Olimpu Zeus, zlitował się nad nimi, przeniósł je na niebo i zamienił w gwiezdną konstelację. 

Plejady to piękne boginki, o których wdzięki zabiegali wszyscy. Elektra, Tajgete i Maja były oblubienicami Zeusa, władcy nieba. Alkione - Posejdona, władcy mórz. W Merope zakochali się Syzyf i Ares. Jak głosi jedna z legend, najsłabiej z nich świeci zawstydzona Merope, albowiem wychodząc za mąż za zwykłego człowieka Syzyfa, sama stała się śmiertelną. W innej wersji, blada gwiazda Elektry świeci tak słabo, ponieważ nie chce spoglądać na ruiny Troi, miasta założonego przez jej syna Dardanusa. 

Inne nazwy dla Plejad to m.in. po polsku Baby, Babki, Kwoka, Kwoczka z kurczętami, Kura, Kurka z kurczętami, Gromadka, Kupka.

Pisał o nich nawet nasz wielki poeta Jan Kochanowski.

"Baby"

Tuż przy lewym kolenie, w kupie usadzone,

Baby bieżą, nieznacznym światłem obdarzone.

O siedmi powiadają, lecz to płone wieści,

Bo kto się chce przypatrzyć, nie masz więcej sześci.

Jedna zginąć nie mogła, starzy przedsię bają

O siedmi i każdej z nich własne imię dają,

Które to są: Elektra, Celeno, Meropa,

Alcyjona, Tajgeta, Maja i Steropa.

Te, acz drobne i ciemne, a wszakże tak rane

Jako pozne, nie mogą być przepamiętane,

Bo to na nie Bóg włożył, że opowiadają

Lato i zimę, i czas, kiedy orać mają.

A więc nie tylko żeglarzom przydawały się ... Plejady

I na koniec, jeszcze trochę na poważnie. Cała gromada jest otoczona bardzo słabo widzialną mgławicą refleksyjną, – mająca około 100 mln lat – pozostałością po "gwiezdnym żłobku", który wyprodukował te gwiazdy. Mgławicę tę najlepiej widać na zdjęciach wykonanych techniką długiego naświetlania (jak to powyżej).  A poniżej przepis na znalezienie Plejad, oparty na mapie dzisiejszego nocnego nieba nad Grądami. Co do Księżyca i Jowisza, to ich położenie będzie jeszcze aktualne  przez kilka dni.

Wystarczy odszukać Księżyc. Nad nim będzie bardzo jasno świecił Jowisz. Poniżej Księżyca widoczny jest efektowny Orion, to ten bożek przepasany pasem z trzech gwiazd, który ścigał dawno temu biedne Plejady, kiedy te spotkały go w Beocji. Na prawo od Oriona widać efektownego Aldebarana o charakterystycznym żółtym blasku. I dalej na prawo widać niby mgiełkę, niby coś na kształt pomniejszonej Wielkiej Niedźwiedzicy. To właśnie słynne Plejady!

Życzę owocnych poszukiwań i miłych wrażeń.